Gevraagd: Burgerleiderschap!

Wist jij dat je er een rol bij krijgt?

Of althans, dat een van je rollen hard aan het veranderen is en meer van je zal gaan verlangen?

Ik heb het hier over je rol als burger in deze maatschappij. Goed burgerschap zal in de komende jaren meer gaan inhouden dan één keer in de vier jaar je stem uitbrengen en je vuilnis netjes gescheiden inleveren. En dat is mooi. Want dat is wat we graag willen, toch? Meer aandacht voor wat wij belangrijk vinden, meer invloed. Bouwen aan een mooiere toekomst.

Maar dan je zult dan wel als burger meer moeten gaan doen: Zelf initiatieven starten voor vergroening of energieverduurzaming. Zelf uit de veren komen om sociale cohesie en inclusiviteit te bewerkstellingen. Zelf, maar vooral ook samen, bepalen wat er moet gebeuren of veranderen voor een mooier, beter, schoner, gezonder en gezelliger land, stad of wijk. Burgerleiderschap noem ik het. Of meer sexy: Grassroots Leadership.

Democratie als basis

Het goed functioneren van onze democratie is een van de belangrijkste pijlers om tot een duurzame en inclusieve maatschappij te komen. Wanneer mensen het gevoel hebben erbij te horen, gehoord worden en in staat gesteld worden bij te dragen, staat er weinig in de weg om samen aan een toekomst te bouwen.

Onze democratie[1] werkt bij de gratie van de mate waarin overheid en bewoners met elkaar kunnen samenwerken. En helaas is er in de werking ervan nogal de klad gekomen en zijn bestaande werk- en zienswijzen aan verandering toe.

De overheid is al vele jaren op diverse manieren bezig om ‘participatie onder burgers’ te stimuleren en bevorderen[2]. Veel meer dan vaak vanuit de overheid wordt gedacht, zijn burgers bereid zich in te zetten voor de samenleving. En waarschijnlijk meer dan gedacht vanuit burgers, is er vanuit de overheid de wil en bereidheid om ruimte te bieden voor initiatief en invloed vanuit burgers. De belangrijkste voorwaarde is dat er een betere samenwerking tot stand komt. Want daar gaat het meestal mis.

Nieuwe samenwerken

Vertrouwen is het kernwoord bij het ontdekken en ontwikkelen van een nieuwe manier van samenwerken tussen inwoners en overheid. Geschaad vertrouwen herstellen, nieuw vertrouwen winnen.  Opnieuw leren samenwerken om vooruitgang en verandering te realiseren begint bij loslaten. En net als dat je als ouder bij het opvoeden van je kinderen de touwtjes steeds een stukje loslaat, zo ligt ook het initiatief tot loslaten bij degene die nu de autoriteit heeft.

Sinds decennia heeft de overheid het monopolie en de controle op het maken van beleid en het bepalen van prioriteiten. Gemeenteraden[3] vinden vaak nog steeds dat bewoners alleen iets mogen zeggen over hun eigen buurt. Maar democratie is niet alleen van degene die verkozen zijn, noch hoeft het speelveld voor burgers slechts beperkt te worden tot de eigen achtertuin. Zoveel mensen, zoveel wensen.

Belangrijk is dat er gewerkt gaat worden aan de vier basis ingrediënten van een goede samenwerking, onze Connect4-elementen: een gezamenlijk doel, een inrichting die ondersteunend is aan dit doel, gelijkwaardigheid en wederkerigheid in de (persoonlijke) relatie en respect voor elkaars belangen.

Omgevingswet, wijkplatforms en e-tools

De Nederlandse Rijksoverheid heeft een Omgevingswet [4] ontwikkeld die in 2022 in werking treedt. Deze wet draagt de belofte van een nieuwe manier van samenwerking tussen overheid en burgers in zich. Maar die nieuwe manier van samenwerking kan er alleen komen wanneer er zowel door gemeentes als bewoners, zowel burgers als bedrijven en andere organisaties, actief werk van gemaakt wordt. Want hoe die samenwerking vorm moet krijgen, daarin zijn de partijen vrij.

Diverse initiatieven en proeftuinen van deze nieuwe manier van samenwerken zijn al zichtbaar: van nieuwe wijkplatforms als Leidsche Rijn Maken We Samen tot stadscoalities als de Amsterdam Donut Coalitie en provincie-brede netwerken als Sterk Brabant. Maar ook (gemeente)grens overschrijdende netwerken als LSA Bewoners, een generiek, landelijk netwerk van bewonersgroepen, buurthuizen, BewonersBedrijven en coöperaties en Stichting Buurkracht, een platform ontstaan vanuit de noodzaak buren samen te laten werken voor energiebesparing dat inmiddels verder gaat dan energiebesparing alleen.

Het zal geen verrassing zijn dat al deze netwerken en platforms ondersteunt worden door een evenzo grote golf van (nieuwe) organisaties die software bieden om deze samenwerkingen online te ondersteunen. Zie hierover meer in ons recente artikel ‘E-tools vernieuwen democratische samenwerking’ .

Burgerinitiatief

Maar met wetgeving en online platforms met mooie e-tools ben je er nog niet. Want zolang alleen zaken in de inrichting en structuur aangepast worden, blijft het oude wijn in nieuwe zakken en zal het belangrijkste van onze democratische samenwerking niet veranderen. Namelijk de samenwerkingsrelatie die we met elkaar onderhouden en het leiderschapsgedrag van elk individu.

Een mooi voorbeeld dat dit gedrag illustreert is het initiatief dat vijf Amersfoorters eind 2011 namen met Het Nieuwe Samenwerken. Het burgerinitiatief had de bedoeling tot nauwere vormen van samenwerking te komen tussen stad en stadsbestuur, zodat bewoners meer betrokken zouden worden met het besturen van de stad. Inmiddels heeft het initiatief een vervolg gekregen in de netwerkorganisatie Bewoners033 om wensen, ideeën en initiatieven van bewoners om hun omgeving beter te maken te ondersteunen.

Grassroots Leadership en Community Organizing

Het Amersfoortse initiatief is een voorbeeld van wat Amerikanen Grassroots Leadership en Community Organizing noemen. Grassroots Leadership gaat over de verantwoordelijkheid die je in je rol als burger in de samenleving kunt nemen en het leiderschap dat je kunt laten zien om een maatschappelijke, vaak betekenisvolle verandering te weeg te brengen. Want: Wat speelt er in jouw wijk, stad of regio? Waartoe voel jij je aangetrokken om actief in te worden en een bijdrage aan te leveren? Niet alleen door te praten, waar burgerparticipatie voorheen vooral op uit draaide, maar vooral door te doen. Samen te doen.

En dan komen we op Community Organizing. Community Organizing gaat over de manier waarop je de gewenste verandering, vaak lokaal, maar vooral in samenwerking met anderen kunt verwezenlijken op een manier dat iedereen op zijn eigen manier een bijdrage kan leveren aan het gezamenlijke doel. Niet één partij die het weet en voorop gaat, maar leiderschap als beweging vanuit betrokkenheid. De eerder genoemde platforms, netwerken, middelen en wetgeving zijn mooie condities waaronder die nieuwe manier van samenwerking tussen burgers, overheid en bedrijven kan ontstaan. Maar je moet het wel zelf doen.

Dus op welke manier ga jij jouw vernieuwde rol van burger invulling geven?

 

 

Connect4Value start dit najaar met het GrassrootsCafé en een workshop Community Organizing.

 

[1] https://www.wrr.nl/onderwerpen/vertrouwen-in-burgers

[2] http://www.participatiewijzer.nl/De-Participatiewijzer

[3] https://www.movisie.nl/artikel/vertrouw-meer-burgers

[4] https://www.binnenlandsbestuur.nl/ruimte-en-milieu/nieuws/burgerparticipatie-in-omgevingswet-wordt-flinke.11370190.lynkx